توکسین بایندر
توکسین بایندر
بنتومکس پلاس: اولین توکسین بایندر چندجزیی وسیع الطیف در ایران
بررسی خطرات قرار گرفتن در معرض مایکوتوکسین ها (سموم قارچی) و راه کارهای مدیریتی برای پیشگیری از عوارض آن ها
تعریف توکسین بایندر ( مایکوتوکسین بایندر ) :
امروزه در بازار خوراک دام و طیور و آبزیان، اصطلاح توکسین بایندر به موادی اطلاق می شود که با هدف پیشگیری از انتقال سموم ( عمدتا سموم قارچی یا مایکوتوکسین ها) از خوراک به بدن و سپس محصولات دام، طیور و آبزیان در فرمول جیره غذایی این حیوانات قرار می گیرند. اغلب سموم موجود در مواد تشکیل دهنده خوراک دام، طیور و آبزیان، ناشی از فعالیت کپک ها و معلول مدیریت ضعیف در تولید و نگه داری ( انبار کردن ) این مواد خوراکی می باشند. برخی دیگر از منابع مواد سمی از جمله بقایای فلزات سنگین، باقیمانده سموم دفع آفات نباتی مانند سموم ارگانوفسفره و قارچ کش های شیمیایی و آلودگی های صنعتی مانند دی اکسین که نباید نادیده گرفته شوند.
هرچند بهترین راه مبارزه با زیان های ناشی از سموم موجود در خوراک پیشگیری از تشکیل این سموم از طریق راه کارهای مدیریتی مناسب با هر موقعیت است. اما تمام زنجیره تولید، توزیع و نگهداری خوراک دام و طیور، توسط یک مدیریت واحد اداره نمی شوند و این امر موجب عدم اطمینان از پاک بودن خوراک های خریداری شده می گردد، لذا کارشناسان مجرب تغذیه استفاده از توکسین بایندر را در یک مقدار حداقلی برای همه جیره ها و همه فصول سال و مقادیر بیشتر آن را در جیره های خاص توصیه می کنند.
در تولید توکسین بایندر ها از مواد جاذب مختلفی مانند انواع کانی های آلومینوسیلیکاته رسی و غیر رسی، زغال اکتیو، دیواره مخمر، دیواره باکتری های لاکتو باسیلوس، ترکیبات گیاهی و حتی برخی آنزیم ها نیز استفاده می شود. همچنین برخی برند های تجاری ممکن است حاوی مقادیر کمی از ترکیبات مصنوعی مورد استفاده در رزین های تعویض کاتیونی که جهت تصفیه مایعات کاربرد دارند، باشند.
امروزه محصولات تجاری متعددی با این ادعا که جاذب سموم هستند ونقش توکسین بایندری ایفا می کنند به بازار معرفی شده اند و این روند همچنان سیر صعودی دارد که این امر ناشی از عوامل مختلفی همچون افزایش آگاهی جامعه و تولیدکنندگان در مورد عوارض مایکوتوکسین ها، شناخت جاذب های مختلف، گسترش تجارت خارجی و توسعه تحقیقات کاربردی در زمینه مایکوتوکسین ها و دیگر آلاینده ها در داخل و خارج از کشور می باشد.
تاریخچه شناسایی سموم قارچی:
از شناسایی نخستین سم قارچی ( آفلاتوکسین ) تاکنون بیش از ۵۰ سال می گذرد. در واقع کشف آفلاتوکسین ها در دهه ۶۰ میلادی و در پی تلف شدن حدود ۱۰۰۰۰۰پولت بوقلمون اتفاق افتاد که بروز این تلفات سنگین به دو نوع کپک سبز رنگ به نام های آسپرژیلوس فلاورس وآسپرژیلوس پارازیتیکوس نسبت داده شد. در واقع با این کشف دهه ۶۰میلادی به دوران طلایی کشف ترکیبات موثر سمی موجود در قارچ ها و کپک ها منجر شد و تاکنون حدود ۴۰۰ ترکیب دارای اثرات سمی از کپک ها و قارچ ها استخراج شده است. در کشور ما نیز شناخت این سموم از اواخر دهه ۹۰ میلادی و زمانی آغاز شد که محموله های پسته صادراتی ما به علت آلودگی به آفلاتوکسین برگشت خوردند.
مروری بر خسارات و تلفات ناشی از مایکوتوکسین ها:
در دنیا تنها حدود سی سال است که نسبت به کنترل سموم قارچی و آگاهی بخشی به شهروندان در زمینه مضرات این سموم آگاهی داده می شود و شاید پاسخ بسیاری از معماهای تاریخی در مورد مرگ و میرهای ثبت شده در جوامع قدیم با مایکوتوکسین ها در رابطه باشد. در آخرین مورد انسانی به ثبت رسیده از مسمومیت با آفلاتوکسین که در جولای ۲۰۰۴ و در کشور کنیا رخ داد، از بین ۳۱۷ مورد شناسایی شده در منطقه، ۱۲۵ نفر فوت کردند و بیش از ۵۰ درصد افرادی که دچار مسمومیت شده بودند، افراد زیر ۱۵ سال بودند. بیش از ۷۵ درصد افراد مبتلا مونث بودند. علت مسمومیت اکثر این افراد مرتبط با مصرف فرآورده های ذرت بود و از بین ۳۱ نمونه خوراک جمع آوری شده از منازل افراد متوفی، ۱۵ نمونه دارای غلظت آفلاتوکسین بالاتر از ۲۰میکروگرم در کیلوگرم بودند که دامنه غلظت آفلاتوکسین در آن ها بین ۲۰تا ۸۰۰۰ میکروگرم بود. همچنین مشخص شد که تلفات دامی مشاهده شده در این مناطق همزمان با تلفات انسانی نیز ناشی از غلظت بالای آفلاتوکسین در خوراک دام مورد استفاده بوده است. پیش از این، بزرگ ترین مرگ و میر ناشی از سموم قارچی که در جهان به ثبت رسیده بود، متعلق به کشور هند و در سال ۱۹۷۲ بود
که در آن از بین ۳۹۷ مورد شناسایی شده دارای علائم مسمومیت با آفلاتوکسین ۱۰۶ نفر فوت کردند.
در یک مرگ و میر دیگر نیز که در کشور کنیا در سال ۱۹۸۱ ثبت شده از بین ۲۰ فرد مبتلا که نسبت فامیلی با یکدیگر داشتند ۱۲ نفر فوت کردند که بررسی ها غلظت بالای آفلاتوکسین ( ۱۶۰۰ تا ۱۲۰۰۰ میکروگرم در کیلوگرم) را در خوراک های مورد استفاده این افراد نشان داد. در افرادی که از این مسمومیت ها نجات می یابند، عوارضی همچون نکروز و سرطان کبد و نقص کلیه و نقص عضو شیوع بسیاری دارد.
در اکتبر ۱۹۸۸ نیز ۱۳ کودک چینی در شمال شرق مالزی به طور ناگهانی فوت کردند. تحقیقات نشان داد که این کودکان درست یک ساعت قبل از مرگ نوعی غذای آلوده به آفلاتوکسین را مصرف کرده بودند که پس از ردیابی مشخص شد متعلق به یک کارخانه مالزیایی است و در آزمایشات بیوشیمی نیز وجود آفلاتوکسین در بافت های افراد متوفی تأیید شد. شایان ذکر است که بسیاری از موارد مسمومیت با سموم قارچی ناشناخته باقی می مانند و امروزه حتی مشخص شده که برخی بیماری ها مانند کواشیوکور نیز که قبلا فقط به کمبود ویتامین ها نسبت داده می شد در اثر مسمومیت با آفلاتوکسین نیز ایجاد می شود.
درصنعت دام و طیور نیز تا کنون موارد متعددی از خسارات و تلفات ناشی از مایکوتوکسین ها گزارش شده است همان طور که در مقدمه اشاره شد تلفات در یکی از سالنهای پرورش طیور زمینه ساز شناخت مایکوتوکسین ها شد.
در سال ۱۹۸۳ یک مرگ و میر گسترده طیور ( محلی در اثر مسمومیت با آفلاتوکسین ) در هند گزارش شد. همچنین در همین منطقه یک مرگ و میر گسترده با نرخ تلفات ۱۰۰% در میان فارم های صنعتی رخ داده است.هم چنین یک مورد از آفلاتوکسیکوزیس نیز در بین گاو میش های این منطقه گزارش شده است.
مرگ بیش از ۲۰۰۰ قطعه طیور در عرض یک هفته در میسور هند در سال ۱۹۶۶ نیز اولین مورد مسمومیت با آفلاتوکسین در این منطقه بوده که به ثبت رسیده است.
در ۱۹۹۴ نیز یک مورد از مسمومیت با آفلاتوکسین در آندرابرادش با تلفات ۲۰۰۰ هزار قطعه جوجه گوشتی گزارش شده است؛ همچنین در همین منطقه در ۱۹۸۵، مسمومیت با آفلاتوکسین تولید تخم مرغ را بین ۴۰ تا ۸۵ درصد کاهش داد. مرغان تخمگذار تلف شده دارای جراحاتی در کبد بودند و خوراک ها حاوی ۶۰۰ میگروگرم آفلاتوکسین در هر کیلوگرم بودند. پس از مصرف خوراک عاری از سم تلفات متوقف شد و تولید تخم مرغ به صورت تدریجی افزایش یافت.
در آمریکا نیز تاکنون موارد متعددی از اثرات نامطلوب اکراتوکسین که یکی دیگر از سموم قارچی شایع و از زیان بار ترین سموم در پرورش طیور می باشد گزارش شده است. به عنوان مثال در یک مورد از مسمومیت با اکراتوکسین ۱۶۰۰۰ بوقلمون گوشتی تلف شدند. در مجموع در سن کشتار ۵۹% گله تلف شده بودند. در صورتی که مرگ و میر طبیعی در گله های بوقلمون کمتر از ۷% است. هم چنین خوراک ها به فلزات سنگین، سموم آفت کش، سم T-2 (یکی دیگر از سموم قارچی مهلک )، سم F-2 و آفلاتوکسین آلوده نبودند و تنها حاوی حدود ۸ میلی گرم در کیلوگرم اکراتوکسین A بودند. این سم، یکی از مهلک ترین و زیان بار ترین سموم در این صنعت می باشد.
با توجه به این آمار در می یابیم که کنترل سموم قارچی در خوراک دام و طیور نه تنها از ضرر و زیان واحدهای تولیدی جلوگیری می کند، بلکه برای تضمین سلامت انسانها نیز کاملا ضروری است.
لزوم استفاده از توکسین بایندرها :
کشور ما و تقریبا تمام کشورهایی که خوراک دام و طیور خود را از آن ها تهیه می کنیم در لیست کشورهای پرخطر از لحاظ آلودگی به مایکوتوکسین ها قرار دارند. آلوده ترین نقاط جهان کشورهای آسیای جنوبی و جنوب شرقی و کشورهای آفریقایی هستند. در بین این کشورها، کشورهای بحران زده آفریقایی مانند کنیا و برخی کشورهای آسیایی مانند هند، پاکستان و مالزی سالیانه شاهد موارد متعددی از بروز آفلاتوکسیکوزیس (مسمومیت با آفلاتوکسین) در میان شهروندان خود هستند.کشورهایی مانند ویتنام و چین در رتبه های بعدی قرار دارند. کشورهای آمریکای جنوبی نیز جزو کشورهای پرخطر از لحاظ آلودگی به مایکوتوکسین ها می باشند و تنها کشورهای اروپای شمالی و کانادا از نظر آلودگی به مایکوتوکسین ها در گروه با پایین ترین ریسک قرار دارند.
منطقه خاورمیانه و کشورهای اروپای جنوبی مانند اوکراین نیز که یکی از تأمین کنندگان ذرت ایران می باشد در زمره کشورهای پرخطر قرار دارند؛ لذا وقتی که خود کشورهای تأمین کننده مواد اولیه برای ما، اعتراف به آلودگی مایکوتوکسینی حتی در تولیدات کشاورزی مورد تغذیه انسانی دارند، باید پرسید که آیا آن ها بهترین غلات و دانه های روغنی خود را برای ما ارسال میکنند؟؟
در مقدمه اشاره شده با توجه به افزایش آگاهی در زمینه سموم قارچی امروزه استفاده از توکسین بایندرها رایج شده است. اما به دلیل آن که تا پیش از این، کشورهای خاورمیانه در زمینه تولید و توزیع توکسین بایندر موفق عمل نکرده بودند، این منطقه به بازاری جذاب برای شرکتهای اروپایی تبدیل شده است. نتایج پژوهشی که در سال ۲۰۱۱ در اتریش انجام شد نشان داد که توکسین بایندرهای متعلق به یک برند خاص که در کشورهای مختلف تولید یا توزیع شده بودند، کارایی یکسانی ندارند. هم چنین بسیاری از پرورش دهندگان دام و طیور اذعان دارند علیرغم استفاده از توکسین بایندر خارجی، علایم مسمومیت با سموم قارچی در گله وجود دارد.
این مسایل متخصصین بخش تحقیق و توسعه ی گروه چیتیکا را بر آن داشت تا برای تولید توکسین بایندر با کارایی و قدرت جذب بالا همت گمارند و بعد از تلاش و بررسی های علمی فراوان، موفق به تولید یک توکسین بایندر چند جزیئ وسیع الطیف بنتومکس پلاس شدند.
پاسخ به دیدگاه